چکیده:
هدف: سلاح‌های شیمیایی از غیر انسانی‌ترین جنگ افزارهاست که رژیم بعثی عراق بدون در نظر گرفتن مقررات بین‌المللی از آن علیه رزمندگان ایران استفاده نمود. تماس با سلاح‌های شیمیایی می‌تواند با ناتوانی و اضطراب، از دست دادن امنیت و ناتوا‌نی‌‌‌‌‌‌های فیزیکی مزمن همراه باشد. این عوارض بصورت مزمن بوده و به طور مداوم کیفیت زندگی جانبازان را تحت تأثیر قرار می‌دهد. بر طبق تئور‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌ی‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌‌های نظریه پردازان، سبک زندگی ارتقاء دهنده سلامت تأثیرات مثبتی بر کیفیت زندگی دارد. بدلیل مشکلاتی که در ایجاد، حفظ و بهبود رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت وجود دارد و نیز پیچیدگی این رفتارها لازم است از تئوریها یا الگوهای تغییر رفتار در این زمینه استفاده شود. هدف از این مطالعه شناسایی عوامل موثر بر رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت با استفاده از الگوی ارتقاء سلامت پندر در جانبازان شیمیایی بود.
مواد و روش ها: این مطالعه توصیفی- تحلیلی به روش مقطعی بر روی کلیه جانبازان شیمیایی سطح متوسط و شدید (239 نفر) استان ایلام انجام گرفت. جمعآوری اطلاعات با استفاده از پرسشنامه‌‌‌‌‌‌‌‌های استاندارد و بصورت خودگزارشی بود. در نهایت بعد از تکمیل و جمعآوری داده‌ها، تجزیه و تحلیل آماری با استفاده از نرم‌افزارهای 16 SPSS و LISREL 8.8 انجام گرفت و از آزمونهای آماری آنالیز واریانس یکطرفه، آزمونهای تعقیبی، همبستگی پیرسون و تحلیل مسیر استفاده شد.
یافته‌ها: بر اساس نتایج این بررسی، رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت در جانبازان شیمیایی وضعیت بسیار نامطلوبی داشت. بالاترین نمره کسب شده این رفتارها در زیرمقیاس رشد معنوی و کمترین نمره در زیرمقیاس فعالیت فیزیکی بود. از نظر شناختهای اختصاصی رفتار سازه خودکارآمدی (000/0 P=)، فواید (002/0 P=) و حمایت اجتماعی درک شده (002/0P=) دارای اثر مستقیم بر رفتار ارتقاء دهنده بوده و متغیر سن، نوع جانبازی، وضعیت رزمندگی و وضعیت سلامت درک شده از طریق سازه خودکارآمدی درک شده و فواید درک شده بصورت غیر مستقیم بر رفتار ارتقاء دهنده اثر داشتند. بر اساس نتایج تحلیل مسیر، سازه حمایت اجتماعی پیشگویی کننده مستقیم رفتار بود و سازه‌های موانع و خودکارآمدی درک شده به صورت غیر مستقیم از طریق حمایت اجتماعی رفتار را پیشگویی می‌کردند (ضریب تبیین 38/0).
بحث و نتیجه‌گیری: با توجه به وضعيت نامطلوب رفتارهاي ارتقاء دهنده سلامت بویژه فعالیت فیزیکی، طراحی مداخلاتی جهت افزایش این رفتارها توصیه می‌گردد. سازه حمایت اجتماعی درک شده نیز به عنوان مهم‌ترین عامل تأثیرگذار بر انجام رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت بوده که همراه سیستمهای حمایتی و درک از خودکارآمدی و فواید انجام رفتار می‌تواند جهت بهبود رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت جانبازان استفاده گردد.
کلید واژه‌ها: الگوی ارتقاء سلامت، ایلام، جانباز شیمیایی، رشد معنوی، رفتارهای ارتقاء دهنده سلامت، فعالیت فیزیکی، مدیریت استرس، ایلام.